مستند اجتماعی «هیچ‌کس منتظرت نیست»، محصول مرکز مستند سوره، به کارگردانی و تهیه‌کنندگی محسن اسلام‌زاده که پخش آن با دفتر پخش «رویش» زنجیره سینماداری مهر است، از ۲۸ آذرماه اکران خود را آغاز کرد. این اثر ابتدا در شهر مشهد به مدت ۱۰ روز اکران و برای اولین بار در کمپ ترک اعتیاد «حیات جاودان» برای ۲۰۰ مددجوی زن نمایش داده شد. سپس در پایتخت روی پرده سینما رفت.
شهر کرمانشاه دومین مقصد این مستند سینمایی بود که علاوه بر اکران در سینما، در زندان مرکزی این شهر برای بند جوانان، کانون اصلاح و تربیت (بند زنان)، کمپ ترک اعتیاد ماده ۱۶ «سراب نیلوفر» و مجتمع حرفه‌آموزی و کاردرمانی ماهیدشت برای بیش از ۶۰۰ مددجو اکران شد. قزوین و رشت سومین و چهارمین مقصد این مستند جنجالی بودند که برای مخاطبانش به نمایش درآمدند. این اثر در شهر قزوین نیز در ۲ کمپ ماده ۱۶ «امام علی (ع)» و «ساحل امن» برای ۲۰۰ مددجو نمایش داده شد.
ناگفته نماند که پیش از اکران عمومی این اثر، «هیچ‌کس منتظرت نیست» در اکران‌های خصوصی میزبان جمعی از جامعه‌شناسان، استادان دانشگاه، فعالان حقوق زنان و… بود.
آنچه در ادامه می‌خوانید نظرات سه جامعه‌شناس درباره این مستند است.
«هیچ‌کس منتظرت نیست» به وضعیت زیرپوست شهر پرداخته است
فهیمه نظری مدرس جامعه‌شناسی حوزه مسایل اجتماعی ایران با اشاره به اینکه «هیچ‌کس منتظرت نیست» پُر از لحظه‌های شادی و غم بود که گاهی خنده را بر لب می‌آورد و گاهی اشک را از چشمان مخاطب سرازیر می‌کند، بیان کرد: در این اثر قصه مددجو و مددکار همزمان دنبال و پایان آن به خوبی تمام شد. به همین دلیل این مستند در دل تمام کسانی که گرفتار اعتیاد هستند، امید می‌آفریند.
وی با بیان اینکه اعتیاد یک معضل جدی در ایران است که فقر، دروغ، پنهانکاری و… را با خود به همراه دارد و زندگی بسیاری از افراد را در بر می‌گیرد، تصریح کرد: موضوعی که در این فیلم تکان‌دهنده بود، پرداختن به مشکلات زنان آسیب‌دیده از اعتیاد بود. فیلم‌های گوناگونی در سینما ساخته شده و جایزه گرفته اما از بحث اعتیاد گذر کرده و پیامدهای بدی داشته است. «هیچ‌کس منتظرت نیست» تلاش کرده است که بگوید زیر پوست این شهر و در کنار ساختمان‌های بلند و زیبا، پارک‌ها و خیابان‌ها و… که مظاهر توسعه‌یافتگی است، خبرهای بدی از جمله کارتن‌خوابی و گورخووابی در تونل‌ها و کانال‌ها نهفته که بسیار تاسف‌آور است.
این مدرس جامعه‌شناسی ادامه داد: اینجاست که نهادهای مسئول باید پاسخگو باشند و من از تمام دست‌اندرکاران مستند می‌خواهم این اثر را به نهادهای مسئول نشان دهند.
نظری در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: این مستند نشان داد اگرچه بخش خصوصی در زمینه آسیب‌های اجتماعی کار می‌کند اما دستشان به هیچ‌جا نمی‌رسد. امیدارم این فیلم تلنگری باشد تا مسئولان رده بالا در راستای کمک به افراد آسیب‌دیده اقدام کنند. از زمانی که به اعتیاد به صورت جرم نگاه شد تا زمانی که به چشم بیماری به آن نگاه کردند، اتفاقات مختلفی رخ داد اما باید نگاه جدی به این قضیه و تبعات آن داشته باشند تا بتوانند راهکاری ارایه دهند.
آسیب‌ها به ویژه در حوزه اعتیاد بسیار زنانه شده است
علی نوری استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه مسایل اجتماعی با بیان اینکه «هیچ‌کس منتظرت نیست» بدین دلیل که به موضوع آسیب‌های اجتماعی به ویژه در حوزه زنان و مهمتر از آن معرفی کسانی که در آن حوزه فعالیت می‌کنند، پرداخته، اثر خوبی است، گفت: شاید تا دو دهه پیش حتی مطرح کردن این آسیب‌ها تابو بود و اصلا درباره آن صحبت نمی‌شد یا اگر مطرح می‌شد حالت جرم انگاری بود و انکار می‌شد اما تلاشی که در این مستند اتفاق افتاده و همچنین معرفی «سپیده علیزاده» بسیار ارزشمند است.
وی افزود: من امیدوارم فعالیت خیرخواهانه «سپیده علیزاده» بیشتر دیده شود تا کسانی که آسیب دیده‌اند بتوانند از ایشان کمک بگیرند. من با دانشجویان مددکاری در ارتباط هستم اما تعداشان نسبت به آسیب‌هایی که در ایران وجود دارد، کم است. پس باید دانشجویان بیشتری تربیت شوند تا جوابگوی نیازهای امروز جامعه ما باشد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: اینکه تنها از دولت انتظار کار در این زمینه را داشته باشیم، توقع زیاد و در دیگر جوامع نیز همانگونه است. پس موسسات خیریه غیرانتفاعی و مردم نیز باید در این زمینه کار کنند. همچنین کسانی که در این حوزه تحصیل کردند، از هر فردی نسبت به موضوع اصلح‌تر هستند.
نوری با بیان اینکه آسیب‌ها در دو دهه اخیر به ویژه در حوزه اعتیاد بسیار زنانه شده است، عنوان کرد: در تمام دوران‌ها زنان بیشترین نقش را در انسجام و گرم نگه داشتن کانون خانواده و تربیت فرزندان ایفا کرده‌اند اما وقتی زنان آسیب در حوزه اعتیاد و دیگر حوزه‌ها آسیب می‌بینند، جامعه برنامه‌ای ندارد و باید در این حوزه کار شود.
وی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: با وجود همه نقاط قوتی که مستند داشت اما من احساس می‌کنم هنوز ما با مستندی که اثرگذارتر باشد و شاید تخصصی‌تر به این حوزه بپردازد، فاصله داشتیم. اینکه اثر احساسات مخاطب را درگیر می‌کند، در جای خود لازم و قشنگ است اما این امکان فراهم بود با ساختار قرص و محکم‌تری به موضوع پرداخته شود تا بار معنایی فیلم افزایش پیدا کند.
«سپیده علیزاده» در شکاف ملت و دولت فعالیت می‌کند
بیتا مدنی جامعه شناس، مدیرگروه جامعه‌شناسی تفسیری در انجمن جامعه‌شناسی ایران و پژوهشگر در حوزه مطالعات زنان و خانواده نیز درباره این اثر اظهار کرد: از نگاه جامعه‌شناسی تفسیری نه تنها جامعه به این دسته مستندهایی که ما اصطلاحا در جامعه‌شناسی تفسیری به آن فرود به زمین می‌گوییم، نیاز دارد بلکه با نزدیک شدن به واقعیت اجتماعی از طریق هم‌فهمی کردن و فهم کنشگری که در میانه قضیه درگیر است و بسیار اهمیت دارد، باید به این مسایل توجه کند.
وی ادامه داد: در بحث آسیب‌های اجتماعی، وقتی سخن از اعتیاد به میان می‌آید، باید بگوییم سال به سال دریغ از پارسال چراکه سن اعتیاد و استفاده از اولین سیگار و ماده مخدر پایین می‌آید و در حال حاضر افراد در سن دبستان درگیر آن هستند. همچنین آسیب‌های اجتماعی در جامعه امروز درهم تنیدگی دارد بنابراین نمی‌توان از اعتیاد صحبت کرد اما از فقر زنانه و سایر آسیب‌هایی که این درهم تنیدگی را در جامعه ما پیداکردند، سخنی به میان نیاورد.
این جامعه‌شناس معتقدست از نگاه جامعه‌شناسان «سپیده علیزاده» به مثابه کارشناس و کنشگر بسیار زحمت می‌کشد به گونه‌ای که این کلاف سردرگم نیازمند پیشگیری در سطوح مختلف و لازم است اقداماتی در این زمینه انجام شود. برای ساخت این مستند فرود به زمینی و نشستن زانو به زانو با افراد آسیب‌دیده که مطمئنا با رنج‌های بسیار همراه بوده است، باید تشکر کرد.
مدنی در ادامه با بیان اینکه مستند دو خط دارد، تصریح کرد: خط اول اثر زحمات «سپیده علیزاده» را به تصویر می‌کشد و از این جهت فکر می‌کردم ما چه کاری برای فردی که در شکاف ملت و دولت کار می‌کند و سرنوشت مرکزش مشخص نیست، می‌توانیم انجام دهیم. در حقیقت قالب اصلی مستند این است. همچنین خرده روایت‌ها در «هیچ‌کس منتظرت نیست» داستان زندگی «مونا»ها و دردها و اشک‌های آنان است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: توجه به زندگی و توانمندسازی یک زن معتاد که درگیر آسیب‌های مختلف فردی و اجتماعی در سطوح مختلف بوده است، بسیار اهمیت دارد. ناگفته نماند تفاوت آسیب اجتماعی با مساله اجتماعی این است که ضریب و عمق بیشتری دارد و باید کنترل شود که این مساله نیازمند بودجه، زمان و انرژی است. البته اگر رها شود می‌تواند جامعه را با یک شدت و عمق بیشتری درگیر خود کند.